الیاف مورد استفاده در صنایع نساجی به دو گروه الیاف طبیعی و الیاف مصنوعی (انسان ساخت) تقسیم میشوند.
هر کدام از این الیاف و پارچهها خود دارای زیر مجموعهای متنوع هستند.
ما در این مطلب تلاش داریم این گروهبندی و ویژگی هر یک از این الیاف را برای شما توضیح دهیم تا در خرید بعدی خود بتوانید به راحتی بر اساس ویژگیهایی که از پارچه خود انتظار دارید خرید کنید و انتخاب درستی داشته باشید.
الیاف طبیعی انتخاب اولیه طبیعت دوستان
زمانی که از الیاف طبیعی صحبت میشود اولین چیزی که به ذهن ما خطور میکند پنبه و پشم است که سالیان سال است استفاده میشود.
اما الیاف طبیعی گروه بزرگتری را شامل میشود و به سه دسته الیاف گیاهی، الیاف حیوانی و الیاف معدنی تقسیم میشوند.
الیاف گیاهی
مهمترین الیاف طبیعی نساجی پنبه، کتان، کنف و چتایی است که از طریق کاشت گیاه و فرآوری الیاف سلولزی تهیه میشود. اگر بخواهیم کمی تخصصیتر این الیاف گیاهی را تقسیم کنیم میتوان گفت:
الیاف دانهای : مانند پنبه | الیاف ساقهای : مانند کتان، کنف، چتایی |
الیاف برگی : مانند سیسال | الیاف میوهای مانند نارگیل |
پنبه الیافی بی رقیب در صنعت نساجی
در بین الیاف گیاهی، پنبه مهمترین و پرمصرفترین آنها است. دلیل محبوبیت آن در صنعت ریسندگی و بافندگی استحکام زیاد، دارا بودن قابلیت انعطاف و جذب بالای آب است.
امروزه در گرگان، گنبد کاووس، خراسان، مازندران، فارس، دشت مغان، اصفهان، آذربایجان و خرمآباد کشت میشود.
این محصول به دو شیوه دستی و با ماشین چیده میشد.
پنبههای جمع شده توسط کارگر به دلیل کار دست بسیار تمیزتر و مرغوب هستند اما به دلیل سختی کار و نبود نیروی کار کافی ماشین آلات جدید ساخته شدهاند که با کیفیتی چون دست این محصول را مستقیما از روی غوزه گیاه جمع میکنند.
اما استفاده از این ماشین آلات هنوز در ایران چندان مرسوم نشده است و لازم است در این بخش سرمایهگذاریهایی انجام شود، تا هم راندمان کشت و زرع پنبه در کشور بالا رود و هم کیفیت پنبه جمعآوری شده حفظ گردد.
طرز شناخت الیاف پنبه
روشهای مختلف میکروسکوپی، شیمیایی و سوزاندن وجود دارد که آسانترین و ممکنترین روش برای مصرف کننده روش سوزاندن است که در هنگام خرید پارچه مورد استفاده قرار میگیرد.
الیاف پنبه در تماس با شعله آتش به سرعت میسوزند و با دور کردن شعله به سوختن ادامه میدهند و خاکستری سبک باقی میگذارند.
به دلیل وجود سلولز در بافت پنبه بوی سوختن کاغذ را استشمام خواهید کرد.
موارد استفاده از پنبه
استفاده از پارچههای پنبهای به دوران تمدن اولیه مصر قدیم بازمیگردد.
به دلیل سهولت در کشت، قیمت مناسب، سبکی، نرمی، دوام و استحکام و بسیاری مزایای دیگر هیچ رقیبی در عرصه نساجی و پارچه پیدا نکرده است.
این پارچهها در تماس با پوست بدن هیچ گونه حساسیت پوستی ایجاد نمیکند و برای لباس کودکان و لباس زیر بسیار استفاده میشود
برای ضدعفونی کردن این پارچهها میتوانید از حرارت و دمای بالا آب استفاده کنید زیرا که به دمای بالا مقاوم است.
دلیل استفاده این الیاف در ملحفههای بیمارستانی همین مقاومت در برابر حرارت است و برای ضدعفونی کردن در آب جوشانده میشوند.
یکی از مشکلاتی که پارچه و لباس پنبهای دارد عدم مقاومت در برابر چروک است که امروزه با استفاده از الیاف پلیاستر و یا ویسکوز همراه با پنبه خاصیت چروک پذیری پارچه پنبهای را کاهش دادهاند.
نگهداری از پارچههای پنبهای
در نگهداری پارچه پنبهای باید بدانید در جای خشک نگه داری شوند تا از رشد کپک و قارچ جلوگیری شود.
تابش نور خورشید موجب کم شدن استحکام و تضعیف پارچههای پنبهای میگردد پس باید از قرار دادن این پارچهها در معرض خورشید جلوگیری شود.
برای اتو کردن این پارچهها باید آنها را مرطوب کنید تا به خوبی چین چروک پارچه باز شود.
کتان پارچهای سبک و خنک برای تابستان
الیاف کتان از ساقه گیاهی به نام فلاکس استخراج میشوند. کتان از سالیان پیش مورد استفاده بشر بوده و در کشورهای فرانسه، بلژیک، هلند، ایرلند و … کشت میشود.
مقاومت کتان معمولا بیشتر از پنبه است. رنگرزی کتان اکثرا در حالت پارچه صورت میگیرد و روش رنگرزی آن شبیه پارچه پنبهای است.
موارد استفاده از الیاف کتان
کتان حرارت را بهتر از پنبه انتقال میدهد واز پارچههای دیگر خنکتر است.
الیاف کتان مانند پنبه به خوبی آّب را به خود جذب میکند همچنین رطوبت را به سرعت از دست میدهد و پس از شستن سریعتر خشک میشود.
به همین دلیل برای خشک کردن ظروف از پارچههای کتان استفاده میکنند.
نکته مثبت الیاف کتانی خاصیت آب رفتگی ندارد و لازم نیست قبل از دوخت شسته شود. از الیاف کتان برای تهیه روبالشی، ملحفه، حوله صورت و … استفاده میشود.
نکات نگهداری از پارچه کتان
پارچه کتان دارای درخشندگی و جلای طبیعی است و پس از شستشوی آن پارچه نرمتر میشود و درخشندگی آن نیز حفظ میگردد.
پارچه کتان در شستشو مکرر آب رفتگی دارد. اتو کردن پارچههای کتان باید در حالت مرطوب باشد تا چین و چروکهای حاصل از شستشو کاملا باز شود ضمنا اتو کردن در سمت روی پارچه موجب درخشندگی و جلای بیشتر آن خواهد شد پس بهتر است این لباسها را با پارچهای بپوشانید سپس اتو کنید.
پارچه کتان را به مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار ندهید چون موجب کم شدن استحکام و تضعیف پارچه میگردد.
کنف؛ الیافی گیاهی برای تولید پارچه
کنف از الیاف ساقهای است که از گیاه شاهدانه استخراج میشود.
از زمانهای قدیم در اکثر کشورهای آسیایی از این الیاف برای مصارف پوششی استفاده میکردند.
امروزه در اکثر کشورهای جهان که شرایط جغرافیایی مناسب داشته باشند، این لیف را تولید میکنند. الیاف کنف از کتان ضخیمتر و رنگ آن تیرهتر و عملیات سفید کردن آن مشکلتر است.
به دلیل خشک و خشن بودن الیاف مواد شیمیایی و رنگی را به سختی جذب میکند. از الیاف کنف در تولید کیسه، گونی، نخ قند، تور ماهیگیری و بافت مکرومه استفاده میشود.
چتایی؛ الیاف قدیمی در هند و پاکستان
چتایی از نوع الیاف ساقهای است که در میان الیاف سلولزی بالاترین رقم مصرف را دارد.
برای اولین بار از هندوستان به اروپا برده شد. این گیاه در هندوستان، پاکستان و کشورهای گرمسیر و مرطوب به مقدار زیاد کشت میشود.
چتایی تجاری در رنگهای زرد و قهوهای با شفافیت ابریشم مورد استفاده قرار میگیرد.
این جنس پارچه لمس خشن دارد و استحکام کتان را ندارد. چتایی از الیاف نسبتا ارزان است و به مقدار زیاد در سطح جهان تولید میشود.
از الیاف چتایی در ساختن کیسه و گونی بستهبندی کالا استفاده میشو
. از الیاف ظریف چتایی در پارچههای پردهای استفاده میشود. ضایعات آن نیز برای پر کردن مبل و تهیه کاغذ مناسب است.
الیاف برگی
یکی از مهمترین الیاف برگی سیسال است. که بعد از صرف چند سال زمان برای کشت آن الیافی کرم متمایل به سفید تولید میشود.
این الیاف سخت است و قابلیت انعطاف آن کم است. این لیف مشابه پنبه و کتان است و همان مسیری را که برای رنگرزی پنبه و کتان طی میشود را طی میکنیم.
کاربرد این لیف به عنوان طناب در صنایع حمل و نقل بسیار زیاد است. امروزه با پیشرفت تکنولوژی نساجی از این لیف در برخی از پارچه تزیینی و قالی، موکت و به ویژه کلاه و کیف زنانه استفاده میشود.
الیاف پروتئینی
پشم از گذشته تا به امروز
از زمانی که ساکنان کوهستان و دشتهای سرد دریافتند که گوسفند میتواند در زندگی آنها نقش اساسی ایفا کنند و علاوه بر تامین غذا با استفاده از پشم این حیوان از سرما زمستان در امان خواهند بود دریافتند که زنده گوسفند از مرده آن ارزشمندتر است.
پشم با اهمیتترین الیاف حیوانی است که در صنعت نساجی مورد استفاده قرار میگیرد.
الیاف پشمی خالص، رنگ سفید شیری دارند. هرچه رنگ الیاف پشم سفیدتر باشد مرغوبتر است.
الیاف رنگی نیز وجود دارد که ارزش آنها کمتر است. رنگ زرد الیاف ناشی از عدم مرغوبیت جنس آن و بدی نژاد و عدم سلامت حیوان است.
نور زیاد به کراتین پشم صدمه میزند. اگر پارچه پشمی مدتی در معرض نور خورشید قرار بگیرد، به مقدار قابل توجهی از استحکام آن کاسته میشود.
نکات نگهداری از پارچههای پشمی
اغلب منسوجات پشمی چنانچه به طور صحیح شسته و خشک نشود، بلافاصله بعد از اولین شستشو تغییر شکل میدهند، در حالی که استفاده از جوش شیرین برای شستشو شکل لباس را حفظ مینماید.
برای این کار با ازای هر یک لیتر آب برای شستشو 25 گرم جوش شیرین را در آب حل کنید.
بدون چنگ زدن لباس، فقط با مالش آرام لباس را تمیز کنید. بعد از آبکشی بدون فشردن آن را میان یک حوله بپیچید تا آبش گرفته شود.
سپس آن را روی سطح زمین پهن کنید تا خشک شود. به یاد داشته باشید از سفید کنندههای کلردار به هیچ وجه استفاده نکنید و مستقیما روی پارچه پشمی را اتو نکنید.
اگر به دنبال نکات بیشتری برای نگهداری این جنس لباس هستید مطلب روشهای نگهداری لباسهای زمستان را از دست ندهید.
چگونگی شناخت الیاف پشم
شناخت الیاف پشم با روشهای مختلف انجام میگیرد.
معمولترین آنها از طریق سوزاندن است. روش میکروسکوپی و شیمیایی از جمله روشهای دقیق است که ما به عنوان مصرف کننده به آن دسترسی نداریم.
سوزاندن پارچه پشمی بعد از به شعله رسیدن به آرامی رخ میدهد و خاکستری سیاه براق مایل به قهوهای باقی میگذارد.
هنگام سوختن بوی مخصوصی شبیه پر و مو به استشمام میرسد.
موهر؛ پرکاربرد در صنعت نساجی
یکی دیگر از الیاف حیوانی که بعد از پشم در صنعت نساجی اهمیت دارد الیاف موهر است که از بز آنگورا تهیه میشود.
موهر مانند پشم به سهولت آب جذب میکند و جذب رطوبت آن 13 درصد است.
ویژگی پارچه موهر مانند پارچههای پشمی است ولی خصوصیات نمدی شدن آن مانند پشم نیست. این الیاف برای لباسهای زمستانی بسیار مناسب است و معمولا الیاف مخلوط از پشم و موهر با هم استفاده میشود.
از الیاف موهر برای بافت پارچههای پرزدار مبلمان استفاده میشود. همچنین از این الیاف نخ بافتنی، پارچه آستری، کت و پوستهای تقلیدی و نوار قیطان تهیه میکنند.
کشمیر؛ پارچه کمیاب و ارزشمند
کشمیر یکی از ظریفترین و نرمترین الیاف حیوانی است که در صنعت نساجی شناخته شده است.
در لغت کشمیر مترادف کلمات پشمینه، مرغوز و موهر است. الیاف کشمیر از مویی که در سطح زیرین موی بدن نوعی بز بومی آسیا رشد میکند، به دست میآید.
به طور کلی پارچههای کشمیر واقعی جز نرمترین و ظریفترین پوششها است.
رنگ کرک کشمیر معمولا خاکستری، زرد نخودی یا سفید است. خصوصیات شیمیایی آن شبیه الیاف پشمی است؛ مقدار جذب آب آن حتی از پشم بیشتر است و به همین نسبت در مقابل عوامل شیمیایی دارای حساسیت بیشتری است.
محصول کشمیر فوقالعاده کم و گران قیمت است و به علت نرمی و نازکی آن یکی از مهمترین الیاف نساجی محسوب میشود.
پارچه کشمیر گرم، راحت و بسیار زیبا است. از الیاف آن بیشتر برای تهیه لباس و شال و جوراب کشباف به طور خالص یا مخلوط با سایر الیاف استفاده میشود.
در این مطلب در رابطه با الیاف طبیعی گیاهی و حیوانی آشنا شدهایم و یاد گرفتیم چگونه آنها را از هم تشخیص دهیم و از منسوجات مختلف چگونه نگهداری کنیم.
در مطالب بعدی به مبحث ابریشم به عنوان یک الیاف طبیعی با منشا حیوانی و الیاف مصنوعی خواهیم پرداخت.