شاید کمتر زنی باشد که عاشق طرح و پارچه‌ی گلدار نباشد. گل در دنیای نشانه‌شناسی یکی از نمادهایی است که به زنان و زنانگی مربوط است. در گذر زمان و در نقاط مختلف دنیا طرح گل که یادآور بهار است دائما در پارچه و لباس استفاده می‌شده است.
تاریخچه استفاده از گل
شاید بهتر باشد قبل از ورود به دنیای پارچه گلدار، کمی راجع به خود گل و جایگاه آن در تمدن‌های مختلف سخن بگوییم. مردمان مصر باستان را می‌توان اولین افرادی دانست که گل‌آرایی می‌کردند. نظم و سادگی از ویژگی‌های تکنیک گل‌آرایی آنها بود. گل رز، اقاقیا، بنفشه، یاسمن، نرگس و نیلوفر آبی از گل‌های محبوب آنها بود و برای هرکدام از آنها معانی نمادینی قائل بودند. مصریان به‌خصوص گل نیلوفر آبی را تقدیس می‌کردند. آنها معتقد بودند این گل سمبل “را” خدای خورشید است. این گل هم برای مصارف تزیین و زیباسازی مورد استفاده قرار می‌گرفت. همچنین در مراسم ادای احترام به مردگان به کار می‌رفت.
زنان یونان و روم باستان نیز از گل‌های خوشبو در موهای خود استفاده می‌کردند. به طور کلی گل و به‌خصوص تاج گل از جایگاه ویژه‌ای در یونان باستان برخوردار بود. رایحه و معانی سمبلیک گل‌ها همیشه از رنگ آنها مهم‌تر بود. برخی از گل‌های محبوب یونانی‌ها شامل سنبل، همیشه بهار، رز و نیلوفر بود و از برخی گیاهان هم در تزئینات استفاده می‌شد مثل رزماری، ریحان یا آویشن.
فشن در امتداد هنر مدرن: نگاهی به آثار پل پواره و زیبایی‌شناسی شرقی او
رومیان یک مراسم یاد بود مهم و گرامیداشت Dies Rosationi را نیز با گل رز انجام میدادند و مقبره مردگانشان را از رز انباشته می‌کردند.
استفاده از گل در قرون وسطا و رنسانس
در قرون وسطی نیز گل‌ها عمدتا در کلیساها و صومعه‌ها استفاده می‌شدند. برخی گل‌ها برای مصارف دارویی و گل‌های معطر برای طراوت بخشیدن به فضا استفاده می‌شد. باغبانانی که در این دوره شروع به پرورش گل‌های مختلف و متنوع کردند راه را برای شکوفایی طرح گل در دوران بعد، هموار کردند. سلیقه یونانی و رومی هنوز طرفدار داشت و گل‌ها با ترکیب کاج یا شاخ و برگ‌هایی مانند زیتون تزیین می‌شد و در تاج گل به‌کار می‌رفت.
صنعت نساجی و پارچه با نقوش جدید
صنعت ابریشم بافی از قرن پانزدهم در شهر تور Tour فرانسه وجود داشت. در زمان پادشاه لویی چهاردهم، برنامه‌ای برای سازماندهی و ارتقاء صنایع نساجی در فرانسه، در سطح ملی و بین‌المللی آغاز شد. لیون، که قبلاً یک مرکز تجاری مهم برای تجار واردکننده منسوجات ایتالیایی بود، به مرکزی برای از سرگیری این برنامه تبدیل شد و سپس از شهر تور به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده پارچه‌های ابریشمی لوکس فرانسوی پیشی گرفت.
در اواسط قرن هجدهم، با فعالیت طراحان ابریشم انگلیسی و تولید طرح‌های گل که اغلب بر اساس نمونه‌ها یا چاپ‌های واقعی گیاه‌شناسی بودند، از نمونه‌های فرانسوی متمایز شدند. تحت تأثیر انقلاب صنعتی در قرن 19، تولید منسوجات چند برابر شد و پارچه‌های شینتز چاپ شده با ماشین بازار را فرا گرفت و به طور گسترده در لباس‌های زنانه مورد استفاده قرار گرفت.
در پایان قرن نوزدهم ، هنرمندان اروپایی ، به ویژه امپرسیونیست‌ها، به هنرهای آسیایی علاقه نشان دادند. با به تصویرکشیدن پرده‌های چینی و کیمونوی ژاپنی در نقاشی‌های خود، روند شرق‌شناسی و شرق‌گرایی آغاز شد که تا جنگ جهانی دوم ادامه داشت.
سرچشمه نقش و طرح گل بر روی پارچه از کجا شکل گرفت:
با اختراع روش چاپ از طریق کنده‌کاری چوب بود که چاپ نقوش بر روی لباس به مدی پرطرفدار در دنیای شرق بدل شد. اینکه داستان طرح گل‌ها و پارچه‌ی گلدار از چین شروع شده، موضوعی است که اکثریت تاریخ‌نگاران بر روی آن اتفاق نظر دارند. گل پیونی یکی از اولین گل‌هایی بود که طرح آن روی پارچه‌ها چاپ شد. در همان زمان بود که بازرگانان شرقی شروع به تجارت پارچه و آوردن پارچه‌هایی با نقوش پرنده و گل‌هایی که برای مردمان اروپا ناشناخته بود، کردند.
این طرح‌ها که برای اروپاییان جدید و ناشناخته بود؛ توجه را جلب و کنجکاوی را تحریک می‌کرد و به قیمت‌های بسیار بالایی بین ثروتمندان خرید و فروش می‌شد. طرح این گل‌های زیبا و رنگارنگ با گلبرگ‌های متعدد یا به تنهایی یا همراه با نقوش پرندگان بر روی پارچه‌ها چاپ می‌شد. بدین ترتیب بود که پای پارچه‌هایی با نقوش گل و پرنده از طریق جاده ابریشم به دنیای غرب باز شد. ژاپن نیز از گلدوزی بر روی کیمونوها استفاده می‌کرد.
طرح و رنگ‌هایی که می‌توانند روی پارچه‌ها نقش ببندند شاید بی‌انتها به نظر برسد. اما باید این نکته را در نظر گرفت که تمام این طرح‌ها و نقوش پارچه‌ی گلدار در دنیای مد از اول به این فراوانی و تنوع در دسترس نبوده‌اند. برای مثال اروپایی‌ها کلا با گل پیونی آشنا نبودند و آن‌را نمی‌شناختند. کم‌کم چاپ نقوش گلدار بر روی پارچه‌ها با مخلوقات دیگری چون اژدها و یا ققنوس و بعدها در قرن 19 با طرح پروانه نیز همراه شد. چینی‌ها عاشق زیبایی و عطر گل ارکیده بودند و این گل زیبا را نماد عشق، باروری و فضایل اخلاقی می‌دانستند. پروانه نیز یکی از نقوش پرطرفدار بود که برای این مردمان نماد خصلت‌های نیکو بود.
تورهای گلدار ونیزی در دوران رنسانس
در تقابل با لباس‌ها و پوشاک ساده در قرون وسطی (قرن 15)، میلی نسبت به زیبایی و ظرافت پارچه‌ها و نقوش خاص شعله کشید. تورهای گلدار یکی از این قسم پارچه‌های با بافت خاص و ظرافت بی‌مثال بود. لباس‌هایی با دانتل ونیزی ابتدا توسط اشراف و طبقه بورژوا پوشیده می‌شدند و به مرور در طول قرن 16 جای خود را در بین توده مردم باز کردند. ونیز مدت زمان زیادی راز ساخت و بافت این دانتل‌ها را پنهان نگه میداشت و دیگران تکنیک ماهرانه بکاربرده شده برای نقوش گل روی این تورها را نمی‌دانستند.
پارچه مخمل طرحدار سرزمین پارس
نقوش گلدار بر روی پارچه‌های سنگینی چون مخمل نیز پیاده می‌شد. نقش گل‌های لاله، تاک انگور و انار نیز بر روی پارچه‌های مخمل در قرن 16 و 17 در سرزمین پارس بر روی پارچه‌ها پیاده می‌شد. این نقوش نیز از طریق بازرگانان عثمانی که با ایتالیا تجارت می‌کردند راه خود را به اروپا باز کردند.
پارچه بافي ايران در دوره صفويه، مانند ساير شاخه‌هاي هنري تحت تأثير سياست‌هاي حکام آن دوره قرار گرفت. از مهم‌ترين خصوصيات هنري اين دوره تشکيل کانون‌هاي هنري تحت حمايت دربار و ارتباط تنگاتنگ رشته‌هاي هنري به ويژه پارچه‌بافي با نقاشي است. شاهان صفوي به پارچه بافي علاقه ويژه‌اي داشتند و از هنرمندان و پارچه بافان حمايت مي‌کردند. برخي از نقاشان، بافنده پارچه‌هاي نفيس و زربافتی بودند که خود طراحی می‌کردند. از همين رو، منسوجاتی در اين دوره تهيه شده که مورد تحسين جهانيان قرار گرفته است.
پارچه گلدار شینتز هندی در قرن 17 و 18
یک مدل دیگر از پارچه‌های مشهور گلدار “شینتز” هندی است. این پارچه‌ی گلدار با رنگ‌های تند و پررنگ شناخته می‌شد که بر روی یک ماده براق چاپ شده‌اند به تجارتی پرسود برای انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها از طریق خرید و فروش توپ‌های این پارچه بدل شدند. نحوه چاپ این نقوش زیبا تا مدت‌ها به صورت یک راز باقی‌ماند تا اینکه در 1759 توسط طراحان پارچه بریتانیایی کشف شد و در انقلاب صنعتی قرن 19 نیز این تکنیک بسیار گسترش یافت و قیمت این پارچه‌ها معقول‌تر شد.
پارچه گلدار ژاکارد اروپایی در قرن 18
گل‌های سرزمین‌های اروپایی مثل بابونه، همیشه بهار و رز نقوش و تصاویری بودند که برای زینت‌دهی به پارچه‌های ابریشمی ژاکارد به کار می‌رفت. در حالی که در سال‌های 1780 گل‌های بزرگ با رنگ‌های شاد برای چاپ روی پارچه مد بود اما در سال‌های 1790 چاپ نقوش با اندازه کوچک‌تر رواج پیدا کرد. تزئینات حاشیه پارچه‌های ژاکارد با استفاده از اشکال و طرح‌های گل و گیاه صورت می‌گرفت. اگر با این نوع پارچه آشنایی ندارید پیشنهاد می دهیم مقاله پارچه ژاکارد چیست؟ مطالعه کنید.
قرن 18 در فرانسه نیز همه‌چیز خود را از طبیعت وام می‌گرفت و هماره نگاهی به این سمت و سو داشت. گل‌های لاله، همیشه بهار و رز چه به صورت مصنوعی و چه به صورت طبیعی برای آرایش موها و همچنین در اکسسوری‌ها استفاده می‌شد و راه خود را به پارچه‌ها نیز باز کرد و چون مورد توجه مادام پمپادور، معشوقه لویی پانزدهم قرار گرفت به یک مد محبوب بدل شد. محبوبیت گل‌هایی چون بابونه و شقایق تا زمان ماری آنتوانت نیز ادامه پیدا کرد. او و نزدیکانش کلاه‌های خود را با گل‌ها می‌آراستند.
شهرت گل آفتابگردان در قرن 19
در نیمه دوم قرن نوزدهم نقش گل افتابگردان در عرصه هنر بسیار دیده می‌شد. در پارچه‌ها، در آثار ونگوک و همچنین در لوازم و وسایل دکور یا کاغذ دیواری‌ها. “ویلیام موریس” یکی از شاعران و متفکران آن دوره با یکی از آثار خود که توجه همه را به این گل ساده ولی در عین حال بسیار زیبا جلب کرد، تاثیر بسیاری در ستایش این گل داشت.
در قرن 19 یک بوتیک لباس در خیابان ریجنت Regent لندن که متعلق به یک بازرگان پارچه بود بسیار به این مد توجه نشان داد و دکور ویترین خود را مملو از لباس‌های گل‌گلی می‌کرد.
نقش گل بر پارچه در قرن بیستم
پارچه گلدار در دنیای مد و لباس
وقتی به قرن بیستم می‌رسیم پارچه گلدار در دنیای مد و لباس گل‌گلی با در دسترس بودن لباس‌های حاضرآماده prêt-à-porter بار دیگر به موفقیت می‌رسید. هرکدام از برندها و خانه‌های مد، گل محبوب خود را انتخاب کرده بودند و در طراحیهای خود از آن استفاده می‌کردند. گل رز که هیچوقت تکراری نمی‌شود و از مد نمی‌افتد محبوب ایوسن لورن Yves Saint-Laurent بود.
گل‌ها در عصر امروز نیز همچنان منبع الهام طراحان پارچه و لباس هستند. امروزه دیگر با فناوری چاپ دیجیتال می‌توان انواع طرح و رنگ دلخواه را پیاده کرد. به‌علاوه استفاده از طرح و نقش گل در دنیای مد و فشن امروز تنها منحصر به دنیای پارچه‌ها نیست و در آرایش مو، جواهرسازی و طراحی کفش نیز ورود پیدا کرده است.
شاید این موضوع که زمان‌های مشخصی را برای در اوج بودن مد پارچه‌ی گلدار در قرن بیست مشخص کنیم، کار سختی باشد. پدیده جهانی‌شدن و تولیدات در سطح وسیع سبب شده باشد که قرن 20 شاهد مدهای متنوع و زیادی حول محور پارچه گلدار و لباس گل گلی باشد. با این‌حال می‌توان به جریان‌های رواج‌دهنده این مد در سال‌های دهه هفتاد میلادی که بر قدرت و زیبایی گل‌ها تکیه داشت و یا در سال 2014 و مد شلوارهای گلدار اشاره کرد.
در دهه هفتاد میلادی بسیاری از عرصه‌ها تحت تاثیر این مد بودند و از آرایش مو، لوازم و دکور خانه‌ها تا عکس کاور آلبوم‌های موسیقی با استفاده از گل‌ها طراحی می‌شد. اما البسه و پارچه‌های گلدار از آن زمان تا کنون هیچوقت از مد نیفتاده‌اند.
پیراهن‌های تابستانی، لباس‌های خاص در فشن‌شوها و حتی طراحی‌هایی که در زمینه لباس‌های زیر زنانه نیز پدیدار شدند و برای همیشه نیز باقی ماندند حاکی از قدرت گل‌ها و محبوب بودن آن توسط بانوان است. خلاصه نقش گل بر روی لباس و پارچه گلدار در گذر زمان بسیار قابل‌توجه و ماندگار می‌نماید.
گل رز یک مد ماندگار
اگر یک طرح وجود داشته باشد که بتوان با اطمینان از همیشه مد بودن آن سخن گفت، آن گل رز است. از سالن‌های ناخن گرفته تا برند پوشاک مربوط به استایل خیابانی و همینطور از برندهای فست‌فشن گرفته تا طراحان مستقل از این طرح یا لوگو گل رز استفاده می‌کنند. السا شیاپارلی نیز در مجموعه جدید کوتور پاییز 2021 از این دیزاین استفاده کرد.
در لباس لیلا حاتمی نیز در جشنواره کن در سال 2014 نیز از دیزاین گل رز استفاده شده بود.
اکنون در دورانی زندگی می‌کنیم که تحت لوای اینترنت هر محتوای خلاقانه‌ای در برابر تقلید آسیب‌پذیر می‌شود، امروزه برندها روالی جالب در پیش گرفته‌اند و برای نمادی که قبلاً وجود داشت، مجدداً زمینه‌سازی کرده و تعریف جدیدی ارائه می‌دهند. در روزگاری که برند Louis Vuitton با Supreme همکاری می‌کند، می‌بینیم که مرز بین مد فاخر high fashion و فشن و استایل خیابانی در حال کم‌رنگ شدن است و محبوبیت گل رز نشان می‌دهد که تا چه اندازه یک لوگو که در انحصار برند یا مجموعه خاصی نیست می‌تواند توسط عامه مردم محبوب باشد.
جالب اینجاست که گل رز دارای سابقه طولانی به‌عنوان نمادی ضد استبدادی است. پس از جنگ جهانی دوم، گل رز به طور گسترده‌ای به عنوان نمادی از احزاب سوسیالیست و سوسیال دموکرات اروپا مورد استقبال قرار گرفت. در آن زمان، نمادهای حزب سوسیالیست بیش از حد مردانه تلقی می‌شد و با فعال شدن بیشتر زنان در جنبش و جامعه، گل رز به‌عنوان یک علامت خنثی‌تر و حاوی بار جنسیتی کمتر به‌کارگرفته شد.
گل رز در کالکشن 2019 ولنتینو
هدف خانه مد ولنتینو از خلق لباس‌هایی با الهام از زیبایی و لطافت گل‌ها، ارج نهادن به تجسمی زیبا از بدن انسان بود. برش‌های موج‌دار، حاشیه‌های زیبا و شکل‌های حجم‌دار با ادغامی از تخیل و واقعیت در کالکشن بهار-تابستان اوت کوتور 2019 ولنتینو به نمایش درآمد.
کالکشن الکساندر مک کویین که با الهام از گل خلق شد:
یک نمایشگاه از لباس‌هایی که داستان گل‌ها را روایت می‌کنند و سارا برتون باغبان آن است. این نمایشگاه به بررسی ویژگی‌های تکنیک و فن در دوخت لباس. الهام از طبیعت و هنر دست می‌پردازد که برآیند همه این‌ها در قالب یک لباس زیبا شکوفا می‌شوند.
دو لباس دیدنی که با الهام از انرژی و قدرت گل‌ها طراحی شده‌اند در این نمایشگاه به نمایش درآمده است:
- لباس رز قرمز طراحی شده توسط سارا برتو نSarah Burton که بعنوان مدل پایانی در نمایش پاییز/زمستان 2019 ظاهر شد
- لباس شاعرانه لی الکساندر مک کوئین Lee Alexander McQueen که با گل‌ها تزئین شده بود و در شوی Sarabande برای بهار/تابستان 2007 به نمایش درآمد
ترند گل بابونه Daisy
نقوش گل راه بازگشت خود را به دنیای ترندها به هر ترتیبی که باشد باز می‌کنند. از طریق نقاشی یا چاپ یا چه از طریق گلدوزی. طرح گل هم کلاسیک محسوب می‌شود هم به طراح این اجازه را می‌دهد تا با خلاقیت و نوآوری خود هربار به بازتعریف بخش جدیدی از آنها بپردازد. اگر بخواهید یک ترند به روز را دنبال کنید باید بدانید که طرح گل‌های بابونه بسیار در سال 2021 پرطرفدار بوده‌اند. چه به صورت نقوش ریز این گل و چه درشت، گل‌های بابونه را می‌توان بر روی اقسام مختلفی از لباس یا اکسسوری‌ها دید.
منابع:
The rose in fashion-amy de la haye-2020-Yale University Press
طالب پور، ف. (1397). پارچه بافی در عصر صفوی: از منظر تاریخی, سبک ها و کارکردها. مبانی نظری هنرهای تجسمی, -(6 ), 123-134.
www.spoonflower.com
gizmodo.com
www.vogue.com
