شب یلدا چه روزی است؟ فلسفه‌ شب یلدا

شب یلدا یا شب چله، یکی از جشن‌های سنتی و محبوب در ایران است که در شبِ کوتاه‌ترین روز سال، یعنی ۳۰ام آذرماه هجری شمسی، برگزار می‌شود. این شب از تمام شب‌های سال بلندتر است و بر پایه‌ی باورها و آداب و رسوم ایرانیان باستان درباره‌ی طبیعت و تغییر فصل‌ها استوار است. در حقیقت جشن یلدا در تاریخ ایران باستان ریشه دارد و به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد؛ نام “یلدا” به معنی “تولد” یا “روز تولد” است و به بزرگداشت خورشید و بازگشت روزهای طولانی‌تر در ادامه‌ی سال اشاره می‌کند. شب یلدا به عنوان یکی از جشن‌های سنتی، بر تحولات طبیعی و انسانی تمرکز دارد. در فلسفه‌ی شب یلدا، فصل زمستان به عنوان نمادی از تاریکی و سرماست که بعد از شب یلدا، این سرما به تدریج کاهش یافته و گرما و صمیمیت بهار جای آن را می‌گیرد. این جشن نشانه‌ی زندگی و زایش طبیعت است و در واقع نمادی از امید و تجدید حیات محسوب می‌شود.

ساختار و واژه‌ شناسی یلدا 

واژه‌ی یلدا در اصل یک واژه‌ی سُریانی است؛ زبانی که در محدوده‌ی سوریه‌ی امروزی رایج بوده است. این واژه به زبان عربی راه پیدا کرده؛ در آن صرف شده و واژه‌هایی چون: ولد، یولد، تولد، متولد و … را به وجود آورده است. از لحاظ لغوی “یلدا” به معنی “زایش” بوده و اشاره به تولد میترا یا همان ایزدبانو‌ی مهر دارد که در افسانه‌های پارسی، نگهبان آفتاب بوده ‌است. وظیفه‌ی او نگهبانی از نور خورشید بوده تا بی کم و کاست به زمین بتابد و موجب رویش و زایش نعمت شود. شب چله، شبی است که از فردای آن روز‌ها بلندتر می‌شوند و به همین خاطر نیاکان ما بر این باور بوده‌اند که در شب یلدا، میترا چشم به جهان گشوده و از فردای تولدش نور بیشتری به زمین می‌تاباند. بنابراین دلیل اصلی جشن و پایکوبی در این شب بلندتر شدن روزها پس از زایش میترا و چیرگی روشنی بر تاریکی است.

تاریخچه‌‌ و ریشه‌ شب یلدا

شب یلدا ریشه‌های خود را در باورها و سنت‌های  ایرانیان باستان دارد. تاریخ دقیقی برای اولین شب یلدای تاریخ در دست نیست؛ اما طبق اسناد و آثار باستانی به جا مانده از گذشتگان، در دوران پادشاهانی که قبل از ایجاد امپراتوری هخامنشی بر ایران حکمرانی می‌کردند نیز این جشن به عنوان جشن مهمی در ایران برگزار می‌شده ‌است. با گذشت زمان و تأثیر اسلام بر ایران، شب یلدا به عنوان یکی از جشن‌های مهم در تقویم ایرانی باقی ماند و هم‌چنان توسط مردم ایران جشن گرفته می‌شود؛ اما به طور کلی می‌توان گفت که این جشن را برای اولین بار، داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان اضافه کرد. جشن یلدا در دوران باستان با نام “میتراکانا” یا “خور روز” به معنای روز خورشید، به افتخار خدای نور برگزار می‌شد و با ظهور دین زرتشت، به ”یلدا“ به معنای “زادروز خورشید” تبدیل شد. در تقویم ایرانی، شب یلدا در نیمه شب ۲۱ دسامبر (و در سال‌های کبیسه ۲۰ دسامبر) یا همان ۳۰ آذر، مصادف با اولین روز زمستان است. در این شب، خانواده‌ها و دوستان کنار هم جمع می‌شوند و ساعت‌ها تا سحر می‌نشینند و از حضور یکدیگر لذت می‌برند. این جشن با آداب و رسوم خاص خود همراه است و در فرشته‌شماری ایرانیان، به عنوان شبی بسیار مقدس تلقی می‌شود.

معانی فلسفی و نمادهای شب یلدا

شب یلدا به عنوان نماد عبور از تاریکی  و رفتن به سمت روشنایی، مفهومی غنی و عمیق دارد. در این شب، طبق باورهای قدیمی، خورشید به قدرت خود بازمی‌گردد و نیروی اولیه‌ی خود را باز می‌یابد. در طول فصل زمستان، روزها کوتاه و شب‌ها طولانی‌تر می‌شوند. شب یلدا نماد آغاز دوره‌ای است که روزها طولانی‌تر و نور خورشید بیشتر می‌شود که این امر به روزهای بهتر و بهاری اشاره دارد. این نماد نشانگر امید و شروع دوره‌ای جدید است. شب یلدا به عنوان نمادی از تجدید حیات در طبیعت نیز در نظر گرفته می‌شود؛ درختان در فصل زمستان برگ‌های خود را از دست می‌دهند و اکثر گیاهان خشک و مرده می‌شوند. با نزدیک شدن به انتهای زمستان و شب یلدا، امید به روزهای جدید و بازگشت زندگی افزایش می‌یابد. 

از دیگر نمادهای این شب می‌توان به مبارزه‌ی نور و تاریکی اشاره کرد؛ در طولانی ترین شب سال، مردم تمام آتش‌ها و چراغ‌ها را روشن می‌کنند تا نور در برابر تاریکی قرار بگیرد و بر آن غلبه ‌کند. این اتفاق نشانگر پیروزی خیر بر شر و دانایی بر جهل می‌باشد. یگانگی خانواده از دیگر نمادهای این شب است و نشانگر اهمیت و ارزش خانواده و ارتباطات اجتماعی است. شب یلدا به عنوان یک جشن خانوادگی در نظر گرفته می‌شود و خانواده‌ها در این شب کنار‌هم جمع می‌شوند و اوقاتشان را با هم سپری می‌کنند. شب یلدا در فرهنگ ایرانی باستان به عنوان شبی مقدس تلقی می‌شود و نشانه‌ی معنویت و مذهب نیز هست. پذیرایی و مهمان‌نوازی را نیز می‌توان به عنوان نمادی دیگر در این شب نام برد؛ چرا که در شب یلدا، خانواده‌ها معمولا سفره‌های پر از میوه، آجیل، شیرینی‌ و غذاهای مختلف می‌چینند و در کنار هم به شب‌نشینی می‌پردازند. این نماد نشانگر آرمان پذیرایی، مهربانی و گشاده‌دستی است و نشان می‌دهد که در شب یلدا، همه با هم به اوج شادی و خوشحالی می‌رسند و به امید روزهای بهتر این شب بلند را صبح می‌کنند.

اثرات اجتماعی، فرهنگی و روحانی شب یلدا

شب یلدا تأثیرات بسیاری در ابعاد مختلف زندگی ایرانیان دارد. در ابعاد اجتماعی، این جشن فرصتی است برای خانواده‌ها به منظور گرد هم آمدن و ایجاد اتحاد و همبستگی دوباره بین اعضای خانواده و در ابعاد فرهنگی، شب یلدا نقش مهمی در حفظ  و احیای فرهنگ و سنت‌های ایرانی دارد. در ابعاد روحانی نیز، این جشن برای ارتباط بین انسان و طبیعت، انرژی مثبت و امید داشتن در دل سرما و تاریکی را فراهم می‌کند. جشن یلدا باورهای مردم در مورد قدرت بازگشت نور و ظهور خورشید را نشان می‌دهد و نمادی از تجدید حیات و امید به روزهای بهتر بعد از فصل سرد و دلگیر زمستان است.

نقش و اهمیت شب یلدا در امروز

اگرچه با گذر زمان و تغییرات فرهنگی و اجتماعی، جشن شب یلدا به شکل‌ها و شمایل‌های متفاوتی برگزار می‌شود، اما هم‌چنان نقش مهمی در فرهنگ و زندگی ایرانیان دارد. شب یلدا به عنوان یک فرصت برای ارتباط اجتماعی، حفظ هویت فرهنگی و ایجاد امید و شادی در دل زندگی روزمره‌ی مردم دارد. هم‌چنین، این جشن به عنوان یک تمرین برای ارتباط با طبیعت و احترام به محیط زیست نیز اهمیت دارد. امروزه شب یلدا به عنوان یکی از مهمترین جشن‌ها و رویدادهای فرهنگی، اهمیت و جایگاه ویژه‌ای دارد. این شب به عنوان نمادی از تغییر فصل و آغاز دوره‌ی جدید است.

 شب یلدا در دیگر کشورهای جهان

جشن یلدا یک رسم تمام ایرانی است که در ایران و فرهنگ ایرانی بسیار مورد توجه و بزرگداشت است. در کشورهای دیگر نیز ممکن است شب یلدا یا جشنی مشابه با رسوم و آیین‌های خاص این شب، برگزار شود که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

شب یلدا در افغانستان

جشن یلدا در افغانستان در همان روزهای پایانی پاییز برگزار می‌شود و شباهت زیادی به مراسم اصیل ایرانی‌ دارد. مردم در این روز با کیسه‌های پلاستیکی به صورت گروهی به خانه‌ها می‌روند و درب‌ها و پنجره‌ها را می‌کوبند تا ارواح بد را از خانه‌ها دور کنند. هم‌چنین سفره‌های رنگارنگ چیده و از انگور‌های نگه داشته شده در گِل می‌خورند.

شب یلدا در پاکستان

این شب در پاکستان به “مه‌فَنگ” معروف است. مردان به مناسبت این شب طولانی، به حمام زمستانی خاصی می‌روند؛ بدین گونه که تکه نانی را در دست گرفته و روی سر خود آب می‌ریزند؛ زنان و دختران نیز مراسم حمام سنتی جداگانه‌ دارند. جشن یلدا در پاکستان با آتش‌افروزی، پایکوبی و خوردن غذاهای تهیه شده از شکمبه‌ی بز، تا پاسی از شب ادامه پیدا می‌کند.

شب یلدا در عراق

در اربیل، جشن یلدا به نام “شه وی یه‌لدا” شناخته می‌شود. در این جشن، مردم عراق در هنگام غروب آفتاب به پارک‌ها و مکان‌های عمومی رفته، شعر و آواز می‌خوانند و در کنار آتش می‌نشینند.

شب یلدا در روسیه

در روسیه به مناسبت طولانی‌ترین شب سال، رسم است تا خیابان‌ها را چراغانی کنند و برای خود و همسایگان کلوچه و شیرینی خانگی درست  کنند. مصرف حبوبات و تنقلات مثل نان، پنیر و عسل نیز از آداب مراسم این شب در کشور روسیه است.

شب یلدا در ونکوور

کانادا در شب ۲۱ دسامبر که مصادف با انقلاب زمستانی است، جشن فانوس برگزار می‌کند. این جشن یکی از معروف‌ترین جشن‌های کانادا است که در آن خیابان‌های تاریک شهر را با فانوس، روشن می‌کنند.

شب یلدا در انگلیس

در سال‌های اخیر در برایتون انگلیس، مراسم خاصی در شب ۲۱ دسامبر که مصادف با شب یلدای ما ایرانیان است، برگزار می‌شود. در این شب راهپیمایی باشکوهی همراه با فانوس‌هایی به شکل ساعت برگزار می‌شود. قبل و بعد از این راهپیمایی، ساعت‌ها سوزانده می‌شوند و حتی برخی افراد حاضر در این راهپیمایی، لباس‌های شبیه به ساعت می‌‍پوشند؛ مفهوم این حرکت، امید به گذشتن زودتر زمان در طولانی‌ترین شب سال است.

شب یلدا در سوریه

مردم سوریه در این شب به سوق‌ها و بازارها می‌روند و میوه، شیرینی‌ و سایر تنقلات را خریداری می‌کنند. سپس این شب را در خانه‌ با خانواده و دوستان به شب‌نشینی می‌‌گذرانند و با شعر و آواز جشن می‌گیرند.

شب یلدا در تاجیکستان

مردم تاجیکستان در این شب دور هم جمع می شوند و سفره‌های خود را پر از انار، هندوانه، آجیل و انواع و اقسام تنقلات می‌کنند. یکی از مراسم‌های شب یلدا در تاجیکستان، پختن نان‌شیرینی است. این نان شیرین بسیار لذیذ است و به شکل‌های مختلفی از موجودات زنده درست می شود. در برخی از روستاها نیز مرسوم است که مردم کناره‌های پنجره‌ها را با پوستین پوشش دهند، از سقف‌ها چرم آویزان کنند و در حیاط گندم بپاشند.

شب یلدا در شرق آسیا

مردم شرق آسیا شب یلدا را با حساسیت خاصی برگزار می‌کنند. در این شب، نان‌برنجی‌های خوشمزه درست می‌کنند و فستیوال‌های خاص برگزار می‌کنند. در شرق آسیا خانواده ارزش بالایی دارد و شب یلدا را در کنار خانواده و دور هم خوش می‌گذرانند. چینی‌ها برای شب یلدا مراسم خاصی به نام “جشنواره‌ی دونگژی” اجرا می‌کنند. آن‌ها دور هم جمع شده و نان برنجی‌هایی را که درست کرده اند نوش جان می‌کنند. مردم کره‌ی جنوبی در مراسم شب یلدای خود، مانند چینی‌ها، نان برنجی‌های خوشمزه با آرد لوبیا قرمز درست می‌کنند، در اطراف خانه‌های خود آب می پاشند و با این کار نیروهای بد و منفی را از خود دور می‌کنند.

شب یلدا در ژاپن

نام شب یلدا در ژاپن”توئوجی” است که آن را با سنت‌های خاصی برگزار می‌کنند. ژاپنی‌ها در شب چله حمام نارنج می‌گیرند و خود را برای جشن، تمیز و مرتب می‌کنند. آن‌ها معتقدند این کارشان باعث از بین رفتن انرژی‌های منفی می‌شود و تا آخر زمستان دچار سرماخوردگی نمی‌شوند.

شب یلدا در اسکاتلند

مردم اسکاتلند یلدای خود را مانند مراسم چهارشنبه‌سوری ایرانی‌ها انجام می‌دهند. اجرای این مراسم به این صورت است که یک نفر با موهای مشکی و بلند به در خانه‌ی همسایه‌ها رفته و از آن‌ها هدیه و خوراکی‌های خوشمزه می‌گیرد. این مراسم اسکاتلندی‌ها، مانند مراسم کاسه‌زنی یا قاشق‌زنی ما ایرانیان است. یکی دیگر از مراسم اسکاتلندی‌ها‌ برای این شب، برگزاری جشن‌های زمستانی “هاگمانی” است.

شب یلدا در بولیوی، پرو و اکوادور

این سه کشور مراسم شب یلدا را به یک شکل مشترک و با نام “طناب پیچیدن دور خورشید” جشن می‌گیرند. آن‌ها برای این‌که به خورشید دسترسی داشته باشند، به قله‌ی کوه ماچوپیچو می‌روند و طی مراسمی نمادین، خورشید را گرفته و به سنگ‌ها می‌بندند تا روزها بلندتر شود. 

شب یلدا در آفریقا

از بین تمام مراسم‌های مختلفی که در شب یلدا در کشورهای دیگر دنیا برگزار می‌شود، پرهیجان و عجیب‌ترین مراسم، فستیوال‌های آفریقایی است. در باهاماس، واقع در آمریکای مرکزی، انقلاب زمستانی به عنوان یک کارناوال بالماسکه جشن گرفته می‌شود. در این تاریخ کارناوال‌های رنگارنگ در خیابان به راه می‌افتد. در این فستیوال، مردم با لباس‌های عجیب و غریبی مثل کله‌ی گاو، پیکر اسب، فرشته و… به خیابان‌ها می‌آیند و موسیقی‌های آیینیشان را می‌نوازند تا به استقبال زمستان بروند. این مراسم در باهاماس، غرب آفریقا، جامائیکا و قسمت‌هایی از کارولینا و ویرجینیا دیده می‌شود.

هند

لوهری یکی از جشن‌های مشهور در کشور هند است که هم‌زمان با شب یلدا در ایران است. این مراسم به نیت شب یلدا نیست، ولی برای انقلاب زمستانی برگزار می‌شود. این جشن در ایالت‌های مختلف شمال هند مانند پنجاب و هاریانا برگزار می‌شود.

وسایل لازم برای برگزاری شب یلدا

انداختن سفره‌‌ی شب یلدا، مثل سفره‌ی نوروز، ملزوماتی دارد که بیشتر مردم، کم و بیش آن را رعایت می‌کنند. در قرن‌های گذشته، در وسط سفره‌ی شب یلدا، آتشی به نام “آتش یلدا” روشن می‌شد که نمادی از نور و گرمای خورشید است. افراد به دور این آتش می‌نشستند؛ به یکدیگر تبریک می‌گفتند و مراسم خواندن شعر و آواز را برگزار می‌کردند. امروزه نیز مانند گذشته برگزاری شب یلدا به وسایل خاصی نیاز دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:

سفره یلدا

 سفره‌ای بزرگ که می‌تواند بر روی میز هم قرار بگیرد. این سفره معمولا با رنگ‌ها و طرح‌های اسلیمی و زیبا تزئین می‌شود؛ سفره‌های قلمکار و ترمه‌ی ایرانی نیز برای این شب انتخاب بسیار جذابی هستند.

شمع‌ های یلدا

 این شمع‌ها جایگزین آتش و آتشدان در سال‌های گذشته است. شمع‌ها نمادی از نور و روشنایی هستند و در مرکز سفره‌ی یلدا قرار می‌گیرند. شمع روشن سمبل تولد دوباره‌ی خورشید و طولانی‌تر شدن مدت زمان روز است.

میوه‌های زمستانی

در شب یلدا، هندوانه به همراه میوه‌های زمستانی مانند پرتقال، خرمالو، انار، ازگیل و گردو روی سفره قرار می‌گیرند. این میوه‌ها نمادی از خوشبختی و برکت هستند. انار از دیرباز میوه‌ای بهشتی به حساب می‌آمد و در سفره‌ی یلدا نمادی از شادی و زایش است. هندوانه نیز که میوه‌ای تابستانی است، در شب یلدا به معنای امید به رسیدن تابستان و رد کردن سرمای زمستان است. دلیل پر دانه بودن میوه‌های این شب نیز همان مفهوم تولد دوباره است.

شیرینی‌ها و تنقلات

در این شب، انواع شیرینی‌ها و تنقلات نیز در میان وسایل شب یلدا قرار می‌گیرند. این شیرینی‌ها می‌توانند شیرینی‌های محلی مختلفی مانند باقلوا، نان‌ برنجی، شیرینی فومنی و… باشند. آجیل شب یلدا که شامل باسلق، میوه خشک، پسته و بادام است نیز یکی از ارکان مهم این سفره به حساب می‌آید.

غذاهای سنتی

در شب یلدا، غذاهای سنتی و اصیل ایرانی سرو می‌شوند. برخی از غذاهای معروف شب یلدا عبارتند از: آش رشته، آش انار، میرزاقاسمی، خورشت فسنجان و کوکو سبزی.

دیوان حافظ و شاهنامه

جشن شب یلدا یک اتفاق فرهنگی است و در این شب خاص، بسیاری از مردم به سوی فرهنگ و ادبیات خود متمایل می‌شوند. دیوان حافظ و شاهنامه از آثار بزرگ ادبیات فارسی هستند که در این شب مورد توجه واقع می‌شوند. غزل‌های حافظ درباره‌ی عشق، معشوق، خدا، طبیعت و معنویت سخن می‌گویند و با الفاظی زیبا و شیرین، احساسات عمیق را به تصویر می‌کشند. از طرف دیگر، شاهنامه‌ی فردوسی یک حماسه‌ی شاعرانه است که داستان‌های قهرمانان و پادشاهان ایران باستان را روایت می‌کند. این اثر حاکی از ارزش‌ها و روحیات مردم ایران است و در شب یلدا به عنوان منبعی موثق از خرد و دانش، مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد.

این وسایل و آیتم‌ها تنها بخشی از جشن شب یلدا هستند و ممکن است در هر خانه‌ای با دیگری تفاوت داشته باشد. هر خانواده می‌تواند وسایل و آیتم‌های دیگری را طبق سلیقه‌ی خود به تزئین میز شب یلدا اضافه کند و این سنت را جشن بگیرد.

آداب و رسوم شب یلدا

شب یلدا در فرهنگ ایرانی دارای برخی آداب و رسوم خاص است. این رسوم در سرتاسر ایران یکسان نیست و ممکن است در مناطق مختلف تفاوت داشته باشد؛ اما به طور کلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•روشن کردن آتش

آتش نمادی از نور و گرمای خورشید است و مژده‌ی امید و برکت می‌دهد. امروزه این رسم را با روشن کردن شمع‌هایی بر سر سفره یا میز یلدا پاس می‌دارند. 

•قرائت شعر و آواز

در جشن شب یلدا، بسیاری از افراد شعرهایی مرتبط با زمستان، عشق و طبیعت می‌خوانند. هم‌چنین، خواندن آواز و نواختن سازهای سنتی نیز بخشی از سنت‌های شب یلداست.

•عطر افشانی

برخی از خانواده‌ها در شب یلدا عطر خاصی را در آتش یلدا می‌ریزند یا عود روشن می‌کنند تا بویی خوش در اطراف پخش شود؛ چرا که این عمل نمادی از پاکی و تمیزی است.

•دعا و نیایش

شب یلدا را بسیاری از افراد شب تعیین سرنوشت می‌دانند بنابراین برای سال آینده‌‌ی خود دعا می‌کنند و آرزوها و امیدهایشان را برای سال جدید خواهان می‌شوند.

•فال حافظ

ایرانیان باور دارند که  در شب یلدا خداوند به بندگانش نظر خاصی دارد و با تفأل به حافظ این باور را دارند که به آروز‌های خود می‌رسند؛ چرا که طبق عقیده‌ی گذشتگان، این شاعر حافظ کل قرآن بوده و از اسرار الهی خبر داشته؛ بنابراین در دیوان اشعارش می‌تواند از آینده به افراد خبر دهد. مراسم فال‌گیری یا تفال به دیوان حافظ، از دیرباز آداب و رسوم مخصوص خود را داشته و در بیشتر مواقع بزرگتر خانواده یا ریش‌سفید فامیل برای دیگران فال می‌گیرد و تعبیر آن را اعلام می‌کند.

آداب گرفتن فال حافظ به این صورت است: ابتدا گیرنده‌ی فال باید نیت کند و باور قلبی به گفته‌های حافظ داشته باشد، سپس فاتحه‌ای برای لسان‌الغیب بخواند و بعد برای نیکو آمدن نتیجه‌ی فال، به حافظ قسم دهد. معمولا برای قسم دادن به حافظ از این عبارت استفاده می‌شود: ” ای حافظ شیرازی! تو محرم هر رازی؛ تو را به خدا و به شاخ نباتت قسم می‌دهم که هر چه صلاح و مصلحت می‌بینی برایم آشکار و آرزوی مرا برآورده سازی”. 

در مرحله‌ی چهارم، گیرنده‌ی فال چشمان خود را می‌بندد و کتاب را با دست چپ گرفته و با انگشتان دست راست صفحه‌ای را تصادفی باز می‌کند و در نهایت بین دو صفحه‌ای که باز شده، صفحه‌ی سمت راست را انتخاب می‌کند؛ غزل بالای صفحه نتیجه‌ی فال است.

•شاهنامه خوانی

شاهنامه‌خوانی یکی از آیین‌های سنتی و دیرینه‌ی شب یلدا است. فردوسی حکیم نیز در خود شاهنامه از شب یلدا نام برده است. در این آیین، بزرگان فامیل شاهنامه می‌خوانند و داستان‌های آن را برای دیگران تعریف و تفسیر می‌کنند.

•شاهنامه خوانی

شاهنامه خوانی یکی از آیین‌های سنتی و دیرینه‌ی شب یلدا است. فردوسی حکیم نیز در خود شاهنامه از شب یلدا نام برده است. در این آیین، بزرگان فامیل شاهنامه می‌خوانند و داستان‌های آن را برای دیگران تعریف و تفسیر می‌کنند.

ثبت جشن یلدا در فهرست میراث معنوی جهانی

در آذر ۱۴۰۱ شب یلدا یا چله به‌ عنوان نوزدهمین عنصر میراث‌ فرهنگی ناملموس ایران در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو در پرونده‌ای مشترک میان ایران و افغانستان ثبت جهانی شد. “میراث فرهنگی ناملموس” به تولیدات و فرایندهای فرهنگی مانند: آیین‌ها، هنرها، ترانه‌ها، آوا و نواها، موسیقی‌ها، رویدادها، مهارت‌ها و توانمندی‌هایی گفته می‌شود که در میان مردم و یا یک قوم در منطقه‌‌ی خاص جغرافیایی مرسوم بوده و با گذشت زمان، نسل‌به‌نسل و سینه‌به‌سینه به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند، به دوران معاصر یک ملت به ارث می‌رسد و هم‌چنان به عنوان یک عنصر و ارزش فرهنگی توسط مردم ترویج، حفاظت و پاسداری می‌شود.

رویدادهای داغ تاریخی در شب یلدا

در حافظه‌ی تاریخی ایرانیان وقایع تلخ و شیرینی را می‌توان یافت که دست بر قضا، با طولانی‌ترین شب سال هم‌زمان شده است. در ادامه به برخی از این رویداد‌های داغ تاریخی اشاره شده‌ است:

سرآغاز بیرون راندن بیگانگان

حدود ۲۳۰۰ سال پیش در آخرین روز پاییز؛ تیرداد یکم، برادر ارشک، در “صد دروازه” جایی نزدیک دامغان امروزی، به تخت نشست. در این دوره بود که صفحات شمالی ایران، از نفوذ و قدرت سلوکیان رها و گرگان و مناطق اطراف آن، به حکومت ایرانی اشکانی ضمیمه شد؛ دورانی که بسیاری از مورخان، آن را سرآغاز استقلال دوباره‌ی ایران بزرگ می‌دانند.

جشن تولد رسمی شد

۱۷۹۶ سال پیش، در غروب آخرین روز پاییز، اردشیر بابکان، بنیان‌گذار دودمان ساسانی، مجلسی باشکوه برگزار کرد. او در این مجلس، به حکومت خود رسمیت بخشید و ملیت ایرانی را احیا کرد. اردشیر، ایرانِ در معرض تجزیه را یکپارچه کرد و همگان را به شادباش فرارسیدن “خور روز”، به جشنی باشکوه فرا خواند. در همین جشن بود که برگزاری یادمان زاده شدن، برای هر ایرانی رسمیت یافت و اردشیر، شهروندانش را به برگزاری مراسم روز تولد، تکلیف کرد. 

مرگ یزدگرد

شب یلدای ۱۳۷۷ سال پیش، برای دودمان ساسانی، آخرین شب یلدا بود. یزدگرد سوم که پس از شکست‌های پی‌درپی از سپاهیان مسلمان، در جنگ و گریز مداوم، به مرو رسید، تنها و خسته در منزل آسیابانی ساکن شد؛ اما همان شب، آسیابان به عمر وی خاتمه داد. 

افتتاح دارالفنون

شب یلدای ۱۶۸ سال پیش، نخستین دانشگاه مدرن ایران با نام دارالفنون و آغاز فراگیری دانش‌های جدید توسط جوانان خوش‌قریحه‌ی ایرانی در داخل کشور افتتاح شد. امیرکبیر که از ماه‌ها قبل برای افتتاح دارالفنون لحظه‌شماری می‌کرد، در مراسم افتتاحیه حضور نداشت و 20 روز پس از گشایش مدرسه، در حمام فین کاشان، به شهادت رسید.

کشتار تبریزیان به دست اشغالگران

شب یلدای ۱۰۸ سال پیش برای مردم تبریز، شبی پر از دلهره بود. سربازان روسیه‌ی تزاری، در پی اولتیماتوم دادن به مجلس شورای ملی، برای بیرون راندن مورگان شوستر، به خاک ایران تعرض کردند و خود را به پشت دیوارهای تبریز رساندند. مردم شهر، با فتوای علمایی مانند ثقةالاسلام، در مقابل خصم ایستادند؛ اما در آخرین روز پاییز سال ۱۲۹۰، برتری تسلیحاتی دشمن، کار را برای مدافعان سخت کرد و تبریز به دست اشغالگران روس افتاد. ۱۲۰۰ ایرانی در نبرد با اشغالگران، شربت شهادت نوشیدند و جمعی از بزرگان شهر، مانند ثقةالاسلام، به شهادت رسیدند.

مفهوم و هارمونی رنگ‌های شب یلدا

یلدا در طبیعت، رنگارنگ و پرنور است و این رنگ‌ها همواره تأثیر مثبتی بر انسان‌ها داشته‌اند. رنگ‌های شب یلدا اغلب به رنگ‌هایی اشاره دارند که با سنت این جشن و فصل زمستان در ارتباط هستند:

آبی: یکی از رنگ‌های شب یلدا که در فصل زمستان به وفور دیده می‌شود، رنگ آبی است. رنگ آبی به آرامش و صلح اشاره می‌کند و ثبات را به ارمغان می‌آورد. استفاده از رنگ آبی می‌تواند تمرکز و آرامش را افزایش دهد.

سبز: نماد برکت و زایش است و با طبیعت و امیدواری در ارتباط است. در شب یلدا، رنگ سبز نماد زندگی جدید و بازگشت برکت به جهانیان است. استفاده از رنگ سبز ملایمت و آرامش را به همراه دارد.

طلايی: این رنگ در شب یلدا، نماد ثروت و افزایش رونق است. رنگ طلایی به عنوان یک رنگ درخشان و پرنور، معمولا با شادی، خوشبختی و نور همراه است. این رنگ می‌تواند احساسات مثبتی مانند خوشحالی، امیدواری و انرژی را به ارمغان بیاورد. استفاده از این رنگ گرم و براق باعث افزایش اعتماد به نفس و جذابیت می‌شود.

سرخ: نماد عشق، شور و حماسه، انرژی و شعله‌ور بودن است. در شب یلدا رنگ سرخ حتی در خوراکی‌ها و میوه‌ها نیز دیده‌ می‌شود. شب یلدا در ایران باستان، شب تولد میترا، نگهبان خورشید، بوده و رنگ قرمز هم به تولد نور و بازگشت خورشید اشاره دارد. استفاده از رنگ قرمز گرما، انرژی و شور را افزایش می‌دهد.

سفید: نماد پاکی و بازگشت نور به جهان است. رنگ سفید به عنوان یک رنگ کلاسیک و خنثی، می‌تواند در همه جا استفاده شود و مفهوم پاکی و معصومیت را بازتاب کند. استفاده از این رنگ‌ها در شب یلدا، به خصوص در وسایل و تزئینات، می‌تواند احساس آرامش، انرژی، جذابیت و قدرت را منتقل کند؛ هم‌چنین، انتخاب پالت یلدایی در لباس‌ها نیز می‌تواند به جشن‌ها و مراسم‌های مختلف فصل زمستان، زندگی و شادابی بیشتری ببخشد.

پوشاک گذشتگان در شب یلدا چگونه بوده‌است؟

بر اساس حکایات گفته شده در آیین کهن، شاهان ایرانی  در اولین روز از دی ماه تاج و تخت را زمین می گذاشتند و با لباس سفید به سمت دشت و صحرا می رفتند. در این روز همه‌ی نگهبانان، خدمتکاران و برده‌ها آزاد می‌شدند و در سطح شهر همه به طور یکسان در یک جایگاه بودند. مردان و زنان زیبا‌ترین لباس‌های رسمی خود را می‌پوشیدند و این شب را در کنار هم جشن می‌گرفتند. امروزه نیز برخی از اقوام ایرانی به مناسبت شب یلدا به پاس گرامیداشت سنت، لباس‌های سنتی قوم خود را می‌پوشند و در کنار خانواده، شب را سحر می‌کنند.

تاثیر شب یلدا در مد و لباس امروزی

شب یلدا، علاوه بر معانی مذهبی و فرهنگی‌ خود در فرهنگ ایرانی، در عرصه‌ی فشن نیز تأثیرات زیادی داشته است. این تأثیرات ممکن است در طراحی لباس، استفاده از الگوها و رنگ‌ها، مدل‌های مو و آرایش و هم‌چنین انتخاب اکسسوری مشهود باشد. نمادهای مرتبط با شب یلدا که نشانه‌ی طبیعت و عناصر آن هستند؛ مانند شاخه‌، برگ‌، آتش و میوه‌های مخصوص این شب، می‌توانند در طراحی پارچه‌ و الگوی لباس‌ها به کار رود. هم‌چنین، طرح‌هایی که نماد یگانگی خانواده و ارتباطات اجتماعی هستند نیز در طراحی‌ها به کار برده می‌شوند. 

رنگ‌های یلدایی در لباس‌ها نیز بسیار تأثیرگذار هستند. رنگ قرمز، سبز و طلایی که به عنوان رنگ‌های سنتی و مرتبط با شب یلدا شناخته می‌شوند، در لباس و جزئیات آن مورد استفاده قرار می‌گیرند. انتخاب جواهرات و اکسسوری‌های الهام گرفته شده از شب یلدا، مانند جواهراتی با الماس‌های سفید و قرمز که به نور و آتش اشاره می‌کنند، یا یاقوت‌های سبزی که نماد طبیعت و زایش هستند نیز می‌توانند تأثیرات این سنت باستانی را در فشن اثبات کنند. در کل، شب یلدا در فشن می‌تواند به عنوان یک منبع الهام برای مودبرد طراحان لباس و اکسسوری‌ عمل کند و به طرح آن‌ها جذابیتی حاصل از رسم و سنتی تماما ایرانی، هدیه کند.

شب یلدا و سارک

برند سارک با شعار “هارمونی رنگ و سبک” می‌کوشد در راستای تعهدات خود، تنوع رنگ‌ و سبک‌هایش را بالا برده تا بستری راحت برای حق انتخاب نسل‌های مختلف فراهم سازد. برند سارک با توانمندی و تخصص خود و با دقت و ریزبینی، در مناسبت‌های مختلف مانند شب یلدا، آیتم‌هایی متنوع ارائه می‌دهد که قابلیت استفاده در هر استایلی را دارند. این آیتم‌ها با توجه به طراحی و کیفیت بالای خود، به مشتریان امکان می‌دهند تا با اطمینان و اعتماد به نفس بالا، به دنبال محصولاتی با سبک و طراحی منحصر به فرد بگردند. هدف اصلی برند سارک، ارائه‌ی محصولاتی است که باعث ایجاد لحظاتی خاص و خوشایند برای مشتریان خود در شب یلدا شود.